Ngay từ khi mới ra đời, cuốn tiểu thuyết Lolita của Nabokov đã gặp phải vô vàn trắc trở. Nó đã không ít lần bị từ chối, bị hắt hủi, bị chỉ trích, bị cấm đoán;
nhưng đồng thời, cũng chính cuốn tiểu thuyết ấy đã được dịch và xuất bản tại gần 40 quốc gia,
đứng trong Top 100 tác phẩm xuất sắc nhất mọi thời đại, Top 100 tiểu thuyết vĩ
đại nhất thế kỷ XX, Top 10 tác phẩm gây nhiều tranh cãi nhất và thậm chí, khi
được xuất bản tại Mỹ năm 1958, từng lập kỷ lục 4 ngày tái bản 2 lần.
Thưa ông, cơ duyên nào đã đưa ông trở thành dịch giả của Lolita?
Từ lâu, tôi đã mong có dịp
được chuyển ngữ Lolita sang tiếng Việt, cho nên khi Công ty Văn hóa và Truyền
thông Nhã Nam đề xuất việc đó với tôi, thì quả là gãi trúng chỗ ngứa.
Hai năm để dịch một cuốn tiểu thuyết, theo ông có phải là hơi dài?
Nhiều người thậm chí có thể
cho là quá, chứ không chỉ “hơi”, dài. Thực ra, một cuốn sách hơn ba trăm trang,
tôi có thể dịch trong vòng bốn, năm tháng. Nhưng Lolita là một kiệt tác rất khó
chuyển ngữ vì văn cách đặc biệt và từ vựng đặc biệt của Nabokov – thứ từ vựng
của một phù thuỷ chữ – với những ngón chơi chữ vừa thông thái vừa tinh tế dí
dỏm, những điển cố văn học – lịch sử cho thấy vốn văn hoá mênh mông của tác giả.
Để độc giả thấm đến mức tôi đa có thể những tinh tuý sâu xa của tác phẩm tôi đã
khảo cứu nhiều nguồn để soạn gần năm trăm chú giải. Công sức và thời gian bỏ
vào việc biên soạn này, có thể nói, cũng tương đương với năng lượng dùng vào
việc dịch văn bản chính.
“Lolita” từ khi ra đời đã phải chịu nhiều ý kiến trái chiều. Ông nghĩ
sao về hiện tượng này?
Vâng, Lolita là một trong
những cuốn sách gây tranh cãi, thậm chí “tai tiếng” nhất trong lịch sử văn
chương thế giới trong thế kỉ 20. Đó là điều tất nhiên đối với những tác phẩm
vượt ra ngoài những ước lệ, chuẩn mực thẩm mĩ - đạo đức - xã hội thông thường.
Nhưng chung cục, qua hơn nửa thế kỉ, với giá trị văn chương đích thực của nó,
Lolita đã vững vàng được xếp trong 100 cuốn sách hay nhất của mọi thời đại.
Ý kiến cá nhân của ông đối với Lolita trên tư cách dịch giả?
Những gì tôi vừa nói ngay trên
đây cũng có thể dùng để trả lời câu hỏi này.
Còn đứng dưới góc nhìn của một người đọc bình thường?
Tôi không tách được tư cách độc
giả với tư cách dịch giả trong tôi.
Xin ông cho biết một vài ấn tượng của ông đối với “Lolita” trên phương
diện nghệ thuật?
Tạo nên những nhân vật dị
biệt, lệch lạc về mặt luân lí, Lolita dấy lên vấn đề quan hệ giữa luân lí và mĩ
học, một vấn đề chưa bao giờ được thực sự giải quyết. Giống như một số tác lớn
hiếm hoi khác như Bà Bovary của G.
Flaubert hay Ulysses của J.Joyce, Lolita, cho đến nay, sau hơn nửa thế kỉ, vẫn còn làm người
đọc “bất an”. Tôi nghi đó là cái làm nên sự trường tồn của tác phẩm, bởi có một
luân lí của nghệ thuật vượt lên cái luân lí thông lệ và nhiều khi là phù du của
chúng ta. Và đó có lẽ là cái mà Nabokov “gọi
thẳng thừng là ân phước thẩm mĩ”.
Theo ông, đây có phải một cuốn sách “kén người đọc” không hay mỗi đối
tượng độc giả đều có thể tìm thấy một cách tiếp cận phù hợp với cuốn sách?
Tôi không nghĩ đây là một cuốn
sách “kén người đọc”. Tất nhiên, những ai chờ đợi những cảm khoái mà họ nghĩ có
thể tìm thấy ở một cuốn “dâm thư”, hẳn sẽ thất vọng. Vâng, tôi hi vọng những
độc giả thực sự cầu thị sẽ tìm thấy cách tiếp cận phù hợp với mình. Và chính vì
những độc giả ấy mà tôi đã bỏ công làm gần 500 chú giải như đã nói ở trên.
Cuối cùng, ông có thể cho biết một số cảm nhận cá nhân trước sự kiện Nhã
Nam
xuất bản bản dịch Lolita.
Đây thực sự là một sự kiện trong lĩnh vực
xuất bản ở ta. Thật tình, khi nhận lời dịch tác phẩm này, tôi vẫn nghĩ rằng
mình bước vào một cuộc phiêu lưu mới.
Tháng 03/2012
