Đó là lí do vì sao những bộ phim dựa trên tác phẩm văn học lại hấp dẫn đến vậy. Đó là hình thức để cả hai loại phương tiện đều làm việc – tác giả văn học sáng tạo nên, phác thảo và viết chi tiết về một câu chuyện, còn đạo diễn/biên kịch lại vẽ lại bằng hình ảnh để mang đến cho người xem. Ngoài ra, đó là chúng ta đang xem cách hiểu của nhà đạo diễn với cuốn sách - tất cả những tình tiết mà chúng ta đã mường tượng ra trong đầu trong lúc đọc sách. Đôi khi nếu chúng ta mang đến cho người đọc một câu chuyện tình tiết nghèo nàn hoặc đạo diễn dở thì kết quả sẽ thật là đáng thất vọng. Đôi khi, chỉ đôi khi thôi, khi bạn kết hợp một tác phẩm văn học tuyệt vời và một nhà làm phim hoàn toàn rất tài năng và sáng tạo thì sẽ thu được một kết quả rực rỡ. Cuốn sách thực sự sống với đời thực.
Dịch từ sách sang phim
Một đạo diễn có thể chọn việc miêu tả một tác phẩm văn học trên phim theo nhiều cách khác nhau. Một cách là kể đúng câu chuyện, từng dòng một y như những gì đã được viết trên giấy, chỉ sửa lại cho phù hợp với những thời điểm mà bộ phim phải tuân theo.
Cộng tác với tác giả văn học để viết nên một kịch bản chuyển thể gần như chính xác hoàn toàn với nguyên gốc
Để làm điều này, nhà đạo diễn sẽ phải tìm đến sự giúp đỡ của tác giả văn học khi viết kịch bản phim. Một ví dụ điển hình trong việc này là bộ phim The Princess Bride. William Goldman đã viết tác phẩm này và cũng viết luôn cả kịch bản phim, còn Rob Reiner đạo diễn. Với sự giúp đỡ của Goldman, người ta đã bám theo rất sát câu chuyện gốc, mặc dù vẫn phải loại đi một vài câu chuyện bên lề có trong cuốn tiểu thuyết. Với Reiner đạo diễn, “cảm giác” của câu chuyện đã được đưa lên màn ảnh bằng hình ảnh.
Một ví dụ sinh động nữa là bộ phim Lolita. Vladimir Nabokov đã viết cuốn tiểu thuyết này, và sau đó là kịch bản phim năm 1962. Stanley Kubrick đã đạo diễn bộ phim làm năm 1962, còn Adrian Lyne đạo diễn bộ phim làm năm 1997 với kịch bản của Stephen Schiff. Bản phim đầu tiên của cuốn sách này do chính Nabokov làm tác giả kịch bản, một bước chuyển biến không ngờ vì đầu tiên ngay Nabokov cũng chưa bao giờ muốn xuất bản Lolita. Thật ngạc nhiên (mà cũng không đáng ngạc nhiên lắm nếu ta xét đến những cảm nghĩ của Nabokov về tác phẩm của mình) là bộ phim này không theo sát câu chuyện bằng bộ phim của Adrian Lyne, cho dù bộ phim này đã được quay và đạo diễn một cách xuất sắc. Kịch bản chuyển thể của Adrian Lyne là đưa nguyên những gì trong tiểu thuyết vào cuộc sống, và vì thế được rất nhiều người hâm mộ cuốn tiểu thuyết này ưa thích.
Một ví dụ cũng khá thú vị khác là sự cộng tác giữa đạo diễn và tác giả văn học trong 2001 : A Space Odyssey, được dựa theo truyện ngắn Sentinel của Arthur C. Clarke. Clarke và Stanley Kubrick đã cùng nhau viết kịch bản, và Kubrick đạo diễn bộ phim. Kịch bản này sau đó đã được phát triển lên thành một cuốn tiểu thuyết - một ví dụ hoàn hảo cho điều gì sẽ xảy ra khi hai phương tiện này hoà lẫn vào nhau.
Các tác giả kịch bản cố gắng nói thật
Những bộ phim khác chỉ dựa vào tài năng của đạo diễn và tác giả kịch bản để có được một kịch bản chuyển thể gần đúng. Fear and Loathing in Las Vegas là một bộ phim do Terry Gilliam viết kịch bản và đạo diễn, dựa trên cuốn tiểu thuyết của Hunter S. Thompson. Bộ phim gần như là một bản photocopy của cuốn tiểu thuyết, tất cả chỉ vì tham vọng vô đáy của Gilliam muốn mang câu chuyện rắc rối và vui nhộn này vào đời thực.
Dune, một bộ phim do David Lynch viết kịch bản và đạo diễn, được dựa trên cuốn tiểu thuyết của Frank Herbert. Bộ phim đã đánh giá đúng được những tưởng tượng kì lạ trải dài của Herbert. Một trong những cách mà Lynch đã sử dụng trong phim là việc sử dụng những tiếng nói ở ngoài, cho phép người xem nghe được những ý nghĩ của nhân vật như họ đọc trong tiểu thuyết. Tuy nhiên rất nhiều người hâm mộ kì cựu của cuốn sách thấy rằng bộ phim vẫn chưa hoàn toàn trung thực với cuốn tiểu thuyết, vì đã thêm vào một số khái niệm, và đoạn kết về căn bản đã bị thay đổi.
Bộ phim The Shining do Stanley Kubrick và Dianne Johnson viết kịch bản, do Kubrick đạo diễn dựa trên cuốn tiểu thuyết của Stephen King. Bộ phim đã theo rất thực với cuốn sách, trong khi đó cũng nêu bật lên tất cả những hình ảnh nhiễu loạn khó nhận thức rõ được khi đọc. Đây là dấu hiệu đạo diễn đặc trưng của Kubrick, được thể hiện rõ nhất trong A Clockwood Orange do chính Kubrick viết kịch bản và đạo diễn, dựa trên cuốn tiểu thuyết của Anthony Burgess. Bộ phim không những đã miêu tả được thế giới tương lai đầy chán nản của Burgess mà còn mang tới những nhát đâm mạnh của nhà đạo diễn về vấn đề chính trị và tôn giáo. Thú vị hơn nữa là Kubrick đã sử dụng bản sách xuất bản ở Mĩ chứ không phải bản sách xuất bản ở Anh, loại bỏ đi sự quay về với đạo đức của Alex ở chương cuối trong cuốn tiểu thuyết.
To Kill A Mockingbird là một cuốn tiểu thuyết của Harper Lee; bộ phim làm năm 1962 do Horton Foote viết kịch bản và Robert Mulligan đạo diễn. Bộ phim đã đưa chúng ta vào ngay giữa những năm khủng hoảng và cuộc chiến chống lại chủ nghĩa phân biệt chủng tộc - ở toà án và ở nhà, với tất cả vẻ duyên dáng và sự dí dỏm trong cuốn tiểu thuyết của Lee.
Cách nhìn của đạo diễn với cuốn sách
ilence of the Lambs là một cuốn tiểu thuyết của Thomas Harris đã được phát triển lên thành phim do Ted Hally viết kịch bản và Jonathan Demme đạo diễn. Bộ phim này có lẽ là một ví dụ hoàn hảo của việc đưa một cuốn sách lên phim. Nó đã giành được cả giải thưởng của Viện Hàn lâm lẫn giải thưởng của Hội Nhà văn Mĩ cho “Kịch bản dựa trên tư liệu đã được sản xuất hay xuất bản từ trước trên một phương tiện truyền đạt khác trước đó” vào năm 1991, và xứng đáng được như vậy. Một ví dụ khác cho cách chuyển thể này có thể thấy trong những bộ phim như One Flew Over the Cuckoo’s Nest (tiểu thuyết của Ken Kesey; bộ phim do Bo Goldman và Lawrence Hauben viết kịch bản, Milos Forman đạo diễn) và All the President’s Men (tiểu thuyết của Carl Bernstein và Bob Woodward viết; bộ phim do William Goldman viết kịch bản, Alan J Pakula đạo diễn), họ lấy càng nhiều chất liệu càng tốt trong nguyên tác của tác giả trước khi diễn giải nó dựa theo cái nhìn của đạo diễn.
Phim dựa theo sách với một số chi tiết lược bỏ đi hay thêm vào
Một số kịch bản chuyển thể phim có thể thay đổi cốt truyện một chút, tuỳ theo độ dài hoặc nội dung của cuốn sách, hoặc chỉ bởi vì đạo diễn thích thế. Điều này tạo ra những hình ảnh quả thực rất giống với những gì mà người ta tưởng tượng ra khi đọc cuốn sách, nhưng cũng đủ khác biệt để làm cho kịch bản chuyển thể là một cái gì đó nguyên gốc.
Những chi tiết bỏ đi
Contact là cuốn tiểu thuyết của Carl Sagan; kịch bản phim do Carl Sagan và Ann Druyan cùng viết, còn Robert Zemeckis đạo diễn. Bộ phim này là một ví dụ tốt cho trường hợp mà cốt truyện cần phải trở nên súc tích cho bộ phim; bộ phim chỉ để những yếu tố phía sau và những chuyện bên lề có trong cuốn tiểu thuyết đủ để người xem phải nói “Khoan…vẫn còn nữa mà!”. Dù sao thì phim vẫn đi theo cốt truyện chính, và đã rất tốt khi vẽ nên một bức tranh đẹp về những liên hệ riêng tư của Ellie.
Bộ phim Trainspotting, do John Hodge viết kịch bản và Danny Boyle đạo diễn là một kịch bản chuyển thể tuyệt vời từ cuốn tiểu thuyết của Irving Welsh. Trong khi cuốn tiểu thuyết đi theo mỗi nhân vật khác nhau trong mỗi chương khác nhau, và đều theo quan điểm độc nhất vô nhị của họ, thì bộ phim lại chỉ tập trung vào một nhân vật – Renton. Vì vậy nếu có một cách nào đó để đưa cuốn sách này lên phim thì đó chính là cách mà bộ phim này đã làm.
Một vài ví dụ khác về thể loại này có thể tìm thấy trong những bộ phim như Misery (tiểu thuyết của Stephen King; bộ phim do William Goldman viết kịch bản và Rob Reiner đạo diễn) hayManhunter (cuốn tiểu thuyết Red Dragon do Thomas Harris viết; Micheal Mann viết kịch bản và đạo diễn phim). Trong mỗi bộ phim đó thì bạn đều có thể một phần khá đầy đủ của cốt truyện gốc để tán dương những gì mà đạo diễn đã lấy tự do một cách có nghệ thuật vào trong bản phim. Cả sách và phim đều giống nhau, nhưng cũng lại khác nhau. Và đôi khi sự khác biệt cũng là một điều tốt.
Những chi tiết thêm vào
Cuối cùng là những bộ phim dựa theo truyện ngắn hoặc tiểu thuyết ngắn. Có rất nhiều ví dụ thú vị về thể loại này, những bộ phim đã tuân theo nguyên tắc đối ngược về việc làm phim – không cắt cốt truyện đi để cho phù hợp với thời gian cho phép mà thêm những tình tiết vào một câu chuyện để lấp đầy thời gian và khoảng trống. Những bộ phim như vậy có thể nói đến như Blade Runner(tiểu thuyết của Hampton Fancher; phim do Ridley Scott đạo diễn, và phim còn dựa trên cuốn sách Do Androids Dream of Electric Sheeps? của Phillip K Dick), The Shawshank Redemption(phim dựa trên cuốn tiểu thuyết Rita Hayworth and the Shawshank Redemption của Stephen King, do Frank Darabont viết kịch bản và đạo diễn) và Stand By Me (dựa trên truyện ngắn The Body của Stephen King, kịch bản phim do Raynold Gideon viết và Rob Reiner đạo diễn). Trong những bộ phim này, nhà đạo diễn không những chỉ phải lượm lặt những tình tiết trong cốt truyện gốc mà còn phải thêm vào hướng mà câu chuyện này sẽ đi theo theo quan điểm riêng của đạo diễn. Nếu đặt nó vào nhầm tay thì có thể trở thành một thảm hoạ, nhưng nếu được thêm cái nhìn sáng suốt của những đạo diễn tài ba thì nhưng bộ phim này sẽ thành công lớn. Thêm nữa, đó là một cơ hội tuyệt vời để nhìn câu chuyện một cách hoàn toàn khác với những gì bạn vẫn nhìn – qua con mắt của một người có can đảm nói rằng “Được rồi, tôi nghĩ là tôi có thể làm hơn thế”.
Kết
Những người có cái nhìn về việc đem một tác phẩm nghệ thuật vào đời sống là rất đáng kính trọng. Nghệ thuật gần như luôn luôn kèm theo sự phê bình – và điều này được kết hợp lại khi bạn tạo ra một tác phẩm nghệ thuật từ một tác phẩm khác - một bộ phim dựa trên sách văn học. Một số người không muốn cách hiểu về tác phẩm văn học riêng tư cá nhân của mình bị ảnh hưởng bởi sự thấu hiểu hoặc tính khách quan của người khác. Nhưng nếu trí óc bạn thực sự rộng mở để thử nghiệm một điều gì đó thật tuyệt vời qua con mắt của người khác, hãy thử xem những bộ phim như vậy xem.
[Dino - 4/2002 (dịch từ Internet)]
