Chỉ với cuốn tiểu thuyết Lolita, Vladimir Nabokov (1899-1977) được xếp vào hàng tiểu thuyết gia xuất sắc nhất của thế kỷ 20, và dù có bề dày tác phẩm đáng kể, ông không bao giờ quay lại được đỉnh cao ấy nữa. Nỗ lực cuối cùng là tiểu thuyết The Original of Laura còn dang dở, và ông muốn đổi tập bản thảo để không ai nhìn thấy cố gắng đầy tuyệt vọng cuối đời ấy của mình. Người con trai ông giờ đây lại có ý định thực hiện ước nguyện đó của ông, bởi các nhà “Lolita học” (những người nghiên cứu tiểu thuyết Lolita và “hiện tượng Lolita” trong văn học)
Con trai của Vladimir Nabokov lại đe doạ sẽ đốt một bản thảo tiểu thuyết di cảo của cha mình. Lý do là vì cho đến nay vẫn có nhà phê bình văn học phân tích sai tinh thần của tiểu thuyết Lolita, kiệt tác văn học của Vladimir Nabokov.
Trách nhiệm nặng nề
Là con trai của văn sĩ nổi danh nhất nhì thế kỷ trước quả cũng không đơn giản, vì ngoài những sóng gió mà đề tài tình dục đầy cấm kị do Lolita gây ra đến tận hôm nay, ông còn phải thực hiện di chúc của cha: đốt những tranh bản thảo chưa công bố của một cuốn tiểu thuyết dang dở.
Vera, người vợ goá của Nabokov mất năm 1991, cho tới phút chót, đã bật diêm lên rồi, cũng từng phải chùn tay ngừng lại không dám châm lửa vào tập giấy. Và hôm nay đến lượt người con, dịch giả Dimitri Nabokov, sinh năm 1934 và là người đã dịch nhiều tác phẩm của cha mình “trở lại” tiếng Nga. Và Dimitri cũng đã run tay. Cho dù đây không phải lần đầu tiên ông doạ sẽ đi bước cuối cùng. Lý do sâu xa vẫn nằm trong cuốn tiểu thuyết định mệnh ngày xưa, Lolita, vì có lẽ chưa có cây bút nào dám đưa đề tài tình yêu giữa một người đàn ông và một đứa trẻ 12 tuổi lên giấy. Chuyện khó tin mà có thật: nhân vật hư cấu Lolita sinh ra cả một ngành nghiên cứu về Lolita, Lolitology (“Loliata học”)! Dimitri từng phải đương đầu với đủ loại suy diễn của các nhà “Loliata học”, trong đó ông đau khổ nhất bởi một phỏng đoán: phải chăng những dòng miêu tả khủng khiếp chảy ra từ ngòi bút Nabokov xuất thân từ một câu chuyện có thực trong cuộc sống và chỉ là một cách giải toả khỏi ký ức tàn bạo của chính tác giả, có nghĩa Lolita chỉ là nạn nhân tiêu biểu của một Vladimir Nabokov râu xanh bệnh hoạn? Vậy, trước khi những suy đoán tương tự xảy ra với Laura thì tốt nhất là đừng cho nó ra đời. Tuy nhiên, như Reich – Ranicki, được coi là “Giáo hoàng văn học” (Đức) bình luận, Lolita không hề mang một chút nào hơi hướng của văn học khiêu dâm như một số nhà phê bình mang quan niệm cũ phân tích, mà chủ đề chính của nó là sự lệ thuộc số phận của một con người vào một con người khác: Không phải người đàn ông, mà chính cô bé đã quyến rũ, đã khiến ông ta trở thành nô nệ, cho dù cô bé chưa hề biết khái niệm “tình yêu” nghĩa là gì.
Dư luận bắt đầu nóng
Dimitri năm nay đã 73 tuổi, sống ở Montreux (Thuỵ Sĩ), hậu duệ cuối cùng của người duy nhất trên quả đất này biết cha ông viết gì trên những trang giấy hiện nằm trong két sắt của một ngân hàng Thuỵ Sĩ như một bảo bối quốc gia. Điều đó đã đủ kích thích trí tò mò của người đời. Đã thế, ông đã hơn một lần khuấy động cộng đồng say mê cày xới đề tài “Loliata học” bằng cách tuyên bố mật mờ kiểu “Laura là tinh tuý cô đọng nhất của sự nghiệp Nabokov, và cũng là ánh văn sáng láng nhất mà Nabokov từng viết ra”. Tuy nhiên lần này lời đe doạ của ông được coi trọng hơn, vì ông nói với một tờ báo lớn, tờ Isvestija của Nga, quê cũ của cha.
Nhà phê bình văn học Ron Rosenbaum thường xuyên trao đổi thư từ với Dimitri có thể được gọi là một nạn nhân của trận nghi trang này. Ông cố gắng đưa ra nhiều phỏng đoán nhưng đều bị Dimitri thẳng tay gạt bỏ. Bản thân Rosenbaum chưa hề nhìn thấy những trang giấy của Vladimir Nabokov viết chi chiết trong những năm cuối đời, từ 1974 đến khi ông mất (1977), nhưng vì đam mê mà ông luôn dựa vào những nguồn đã biết để tìm ra nội dung của Laura, song chi tiết duy nhất mà ông kiểm chứng được chỉ là đầu đề nguyên thuỷ của Laura được Nabokov đặt là Dying is fun (tạm dịch: “Hấp hối thật vui”). Kể cũng không nhiều!
Lolita 2?
Như đã nói, cho đến cuối đời Nabokov vật vã với ý nguyện làm được một “Lolita 2” mà chưa thành. Lolita thoạt tiên bị 4 nhà xuất bản Mỹ từ chối vì đề tài quá nhạy cảm. Sau khi đem in tận Paris, cuốn sách lại quay về Mỹ và nhanh chóng chiếm vị trí số 1 của danh sách best-seller hơn một năm liền. Cho đến giữa thập kỷ 80 Lolita được dịch ra 30 thứ tiếng và hai lần dựng phim. 50 triệu ấn bản tiểu thuyết này trên khắp thế giới biến nhà văn tị nạn vô danh Nabokov thành một người nổi tiếng và giàu có.
Song cuộc đời ít khi bằng phẳng: có nhiều chứng cứ để nhận định rằng Dimitri không thích cha mình được nhắc đến vì Nabokov bị coi là đã ăn cắp ý tưởng Lolita từ tiểu thuyết cùng tên (!) của một nhà văn Đức tầm tầm tên là Heinz von Lichberg viết năm 1916. Sinh thời Nabokov đã bị chất vấn, song ông bác bỏ, thậm chí còn nói dối là rất kém tiếng Đức.
Nếu Dimitri chỉ vì vậy mà tin vào sức tẩy rửa của ngọn lửa thì đáng tiếc cho những dòng cuối cùng của cha ông, vì giữa Nabokov và Lichberg không có gì giống nhau nhiều. Nếu đúng là Nabokov đã “ăn cắp ý tưởng”, thì cũng không thể so sánh giữa hai người. Giống như Lichberg cũng sử dụng giấy, hồ dán và dây cước, nhưng chẳng làm được điều gì, trong khi ấy Nabokov đã biến những vật liệu tầm thường ấy thành một con diều hoành tránh, đưa ông lên đỉnh cao văn học.
Hội Văn học Nghệ thuật VN tại LB Nga
